Pandemi nedir? Pandemi ve Epidemi arasındaki fark nedir? Yeni tip koronavirüs COVID-19 Dünya Sağlık Örgütü tarafından neden pandemi ilan edildi? İşte pandemi hakkında bilinmesi gerekenler…
Pandemi küresel ölçekte etkili olan salgınlara verilen isimdir. Tarih boyunca çok sayıda pandemi örneği bulunur. Bunlardan sonuncusu Dünya Sağlık Örgütü tarafından 12 Mart 2020’de pandemi ilan edilen yeni tip koronavirüs COVID-19’dur (SARS-CoV-2).
Pandemi ve epidemi arasındaki fark nedir?
Pandemi ilk etapta bir hastalığın belli bir bölgede ya da bölgelerde hızla yayılması anlamına gelen epidemi olarak tanımlanır. Örneğin 2014 yılında Brezilya’da ortaya çıkan Zika virüsü salgını ilerleyen dönemde Karayipler’de ve Latin Amerika’da görüldü. 2014 ve 2016 yılları arasında Batı Afrika’da görülen Ebola salgını da epidemidir. ABD’de 2017 yılından bu yana yaygın olarak görülen psikolojik hastalık opioid bağımlılığı da epidemi olarak kabul edilir.
Epidemi her zaman pandemiye dönüşmez. Örneğin AIDS’e sebep olan ve Batı Afrika’da ortaya çıkan HIV 20’nci yüzyılın son dönemine kadar epidemi olarak sınıflandırılıyordu. Dünya genelinde görülen HIV vakalarının artmasıyla beraber bu salgın pandemi ilan edildi. Fakat modern tıp sayesinde HIV günümüzde hastalığın görülme sıklığının stabil ve enfekte olan kişi sayısının tahmin edilebilir olması anlamına gelen endemi sınıfına girdi.
Yeni tip koronavirüs COVID-19 (SARS-CoV-2) neden pandemi ilan edildi?
İlk olarak Çin’in Wuhan kentinde görülen yeni tip koronavirüs COVID-19 ilk etapta epidemi olarak sınıflandırıldı. Epidemi olarak başlayan koronavirüs birkaç ay sonra tüm dünyada görüldü ve bu sebeple Dünya Sağlık Örgütü tarafından 12 Mart 2020’de pandemi ilan edildi.
Yeni tip koronavirüs COVID-19 belirtileri nelerdir?
Modern çağda pandemi olarak ilan edilen grip salgınları nelerdir?
Virüs sebepli pandemilerin çoğu Influenza yani grip virüslerinden kaynaklanır. Grip virüsleri mevsimden mevsime mutasyona uğrar ve günümüzde sağlık uzmanları virüsün mutasyona uğrayacağı formu tahmin etme konusunda oldukça başarılıdır. Nasıl bir yol izleyeceği tahmin edilemeyen virüsler genellikle ilk defa ortaya çıkanlardır. Pandemi durumu tam da daha önce hiç karşılaşılmamış yeni virüslerin ortaya çıkmasıyla oluşur. İnsanların yeni virüslere karşı bağışıklıkları olmadığı için hastalık hızlı yayılır ve bazı durumlarda pandemi ilan edilir.
Tarihteki en ölümcül pandemi nedir?
İspanyol gribi salgını
Tarihteki en ölümcül pandemi 1918 yılında küresel çapta bir salgına dönüşen İspanyol gribidir. İspanyol gribi 1918 yılında dünya nüfusunun üçte birine bulaşmış ve 20 ila 50 milyon insanın ölümüne yol açmıştır. İspanyol gribinin ölüm oranının yüzde 1 ila 3 arasında olduğu düşünülmektedir. İspanyol gribi İspanya’da ortaya çıkmamıştır. Birinci Dünya Savaşı’na savaşına katılmayan İspanya’da basın diğer ülkelere kıyasla özgürdü. İspanyol gribine yakalanan ve bu durumun resmi olarak açıklandığı ilk ülke İspanya olduğu için hastalığa bu isim verilmiştir. O dönemki İspanyol kaynaklara göre virüs Fransa’da ortaya çıkmıştır ve aynı kaynaklarda virüsün adı Fransız gribi olarak kayıtlara geçmiştir.
Influenza A tipi H2N2 salgını
1957-1958 yılları arasında Doğu Asya’da Influenza A tipi H2N2 virüsü ortaya çıkmıştır. Pandemi olarak ilan edilen H2N2 sebebiyle dünya genelinde 1.1 milyon kişi hayatını kaybetmiştir. H2N2’nin ölüm oranının yüzde 0.019 olduğu tahmin edilmektedir.
Influenza nedir? Influenza belirtileri nelerdir?
Hong Kong gribi salgını
1968 yılında Hong Kong’da görülen H3N2 virüsü Güneydoğu Asya’da hızla yayılmış ve bu salgın pandemi ilan edilmiştir. Virüsün adına Hong Kong denmesinin sebebi, salgının ilk olarak Hong Kong basınında duyurulmasıdır. Hong Kong gribi dünya genelinde 1.1 milyon kişinin ölümüne sebep olmuştur. Bu rakam o dönemki dünya nüfusunun yüzde 0.03’üne denktir.
Domuz gribi salgını
2009-2010 yılları arasında ortaya çıkan H1N1 domuz gribi, İspanyol gribine de sebep olan H1N1 virüsü sebepli yeni bir hastalıktır. Dünya çapında 700 milyon ila 1.4 milyar kişiyi enfekte eden domuz gribi salgını İspanyol gribine oranla çok daha fazla kişiye bulaşsa da ölüm oranı daha düşüktür. Domuz gribinin ölüm oranının yüzde 0.01 ila 0.08 olduğu düşünülmektedir.
Mevsimsel grip salgınları
Bunların dışında her yıl görülen mevsimsel gripler küresel ölçekte yayılır fakat bu griplerin aşıları mevcuttur. Mevsimsel gripler için aşı geliştirilse de hastalık sebepli ölümler yaşanır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre mevsimsel grip salgını yılda 290 bin ila 650 bin can alır.
Tarih boyunca ortaya çıkan pandemi örnekleri nelerdir?
Kara Ölüm – Hıyarcıklı veba salgını
Tarihteki en ünlü pandemi kuşkusuz 1346 ve 1353 yılları arasında görülen ve Kara Ölüm olarak da adlandırılan hıyarcıklı veba salgınıdır. Yersinia pestis adlı bir bakterinin yol açtığı hıyarcıklı veba sebebiyle 14’üncü yüzyıl ortasında Avrupa nüfusunun yüzde 30 ila 60’ının yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir. Bazı uzmanlar hastalığın çok daha önceden Orta Asya’da görüldüğünü öne sürmektedir.
Kolera salgını
İlk kolera vakası 1817 yılında Rusya’da ortaya çıkmış ve hastalık sebebiyle Rusya’da 1 milyon kişi hayatını kaybetmiştir. Bakteri kaynaklı bu hastalık İngiliz askerlerine bulaşmış ve böylece dünyanın birçok bölgesine yayılmıştır.
Rus gribi salgını
1889 yılında Sibirya ve Kazakistan’da ortaya çıktığı düşünülen Rus gribi büyük ölçekli ilk pandemi olarak kabul edilir. Rus gribi önce Avrupa’ya ardından Kuzey Amerika ve Afrika’ya yayılmıştır. 1890 yılının sonunda Rus gribi sebebiyle 360 bin kişinin yaşamını yitirdiği düşünülmektedir.
HIV/AIDS virüsü salgını
AIDS hastalığına sebep olan HIV virüsünün 1920’li yıllarda Batı Afrika’da şempanzelerden insanlara bulaştığı tahmin edilmektedir. 20. yüzyılın son döneminde dünyanın birçok yerinde HIV virüsü taşıyan hastalar tespit edilmiş ve yine bu dönem HIV/AIDS pandemi ilan edilmiştir. HIV virüsü sebebiyle bugüne kadar 35 milyon kişi hayatını kaybetmiştir. 1990’lı yılların sonunda HIV virüsü taşıyan kişilerin düzenli tedavi yöntemi ile normal hayatlarına geri dönmesini sağlayacak medikal yöntemler geliştirilmiş ve hastalığın bulaşıcılığı sınırlandırılmıştır. 2020 yılının ilk döneminde HIV virüsü taşıyan iki kişinin tamamen iyileştiği duyurulmuştur.
